1.)Giriş
1. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmış Osmanlı Devleti, savaş sonrası çok ağır ekonomik ve toplumsal bir çöküşe şahit oldu. Yokluk ve sefalet hat safhadaydı. Bu sefalet zamanlarında Mareşal Kemal Atatürk önderliğinde birleşen Türk halkı Milli Mücadele’yi gerçekleştirdi ve bağımsızlığına kavuştu. Milli Mücadele sonrasında da yokluk mevcuttu. Türk halkı varını yoğunu savaşta kaybetmişti. Laik Cumhuriyet, Osmanoğulları’ndan adeta bir enkazı devraldı ve bugün ki modern ve laik Türkiye Cumhuriyeti inşa edildi.
Laik Cumhuriyet “halk için halka rağmen” bir dizi devrimler gerçekleştirdi. Bunlardan en önemlisi laik bir rejimin tesis edilmesi ve devletin “din devleti” statüsünden çıkarılmasıydı. 1928 yılında anayasadan “Devletin dini İslam’dır.” ibaresi kaldırıldı. Bu laik düzen için atılmış ilk somut adımdı. Devletin artık bir dini yoktu ve olmayacaktı. Devlet dine müdahale etmeyecek dinde devlete müdahale etmeyecekti. Yine 1928 yılında “Yeni Türk Harfleri” kanunu çıkarıldı ve Latin harflerine geçiş yapıldı. Arap harflerinin kullanımda olduğu zaman okuma yazma oranı erkeklerde %7, kadınlarda %1 idi. Okuma yazma oranı ciddi derecede düşüktü ve cehalet her yeri sarmış vaziyetteydi. 1928’de yapılan harf devriminden sonra 1930’larda okuma yazma oranı hızlı bir şekilde %30’lara kadar çıktı. Latin harflerinin kolay öğrenilmesi ve her yere açılmış olan Millet Mektepleri okuma yazma oranının hızlıca artmasında önemli bir katkı sağladı.
2.) Laik Cumhuriyet’in Latin Harfli Paraları
Laik Cumhuriyet bütün yokluk ve olumsuzluklara rağmen rumi 1340 (1924) yılında ilk madeni parasını bastırdı. 1 Kasım 1928 Harf devrimi sonrasında 1931 yılında Arap harflerini barındıran 1.emisyon kağıt paraların Latin harfli örnekleri hazırlandı ve basıldı ancak tedavüle verilemedi. İlk Latin harfli paraların basımı ise 1934 yılında yapıldı. [1] Latin harflerinin 1928’de kabul edilmesiyle ilk Latin harfli paraların basıldığı yıl olan 1934 yılı arasında ciddi bir zaman farkı olduğu dikkatten kaçmayan bir detaydır. Peki neden harf devriminden 6 sene sonra ilk Latin harfli paralar basılmıştır? Bunun birkaç sebebi mevcuttur:
- Yeni bir para imal etmek için yeterli teknik eleman ve teknik ekipman mevcut değildi.
- Yeni bir para imal edecek kadar iyi bir ekonomik ortam mevcut değildi.
- Cumhuriyet’in elindeki maden rezervleri buna el verecek kadar bol değildi.
- Latin harfli yeni bir gümüş para basmak için ilk kanun kabulü 03.06.1933’te yapılmış ama yeni paranın basımına hemen geçilememiştir ve kabul edilen kanun bir sene sonra 2461 sayılı kanunla revize edilerek ilk Latin harfli 1934 100 kuruşlarımızın basımı kararlaştırılmıştır.
3.) Laik Cumhuriyetin İlk Latin Harfli Parası-1934 100 Kuruş
1934 100 Kuruş;
- 12 g ağırlığında
- 29 mm çapında
- 1.86 mm kalınlığında
- 830/1000 milyem gümüşten imal edilmiş ( Önce 900/1000 ayar gümüşten imal edilmesi düşünülmüş sonrasında bu ayarın çok yüksek olduğuna karar verilmiş ve 830/1000 ayar gümüşten imal edilmiştir.)
- Çelişkili verilerle beraber 4.000.000 adet darp edilmiş bir madeni paramızdır.
Resim-1: 1934 100 Kuruş ön yüzü. Laik Cumhuriyet’in gücü ve kudretini gösterecek modern bir tasarıma sahiptir. Başaklar tarıma verdiğimiz önemi, ortadaki ay yıldız ise Kemal Atatürk’ün 6 ilkesinin ulusçuluk ilkesini sembolize etmektedir. Bordür çizgisindeki “mermi başlıkları” modern ve laik Cumhuriyet’in kuruluşunda harcanan emeği ve verdiğimiz savaşları sembolize etmektedir.
***(Küçük yıldız tipi 1934 100 Kuruş)
Resim-2: 1934 100 Kuruş arka yüz. Arka yüzde modern ve laik Cumhuriyet’in kurucusu ve laik Türk Orduları’nın ebedi başkumandanı Mareşal Kemal Atatürk’ün portresi mevcuttur. İlk bakışta “Cümhuriyet” kelimesi dikkati çekmektedir. 1941’e kadar basılan paralarda hep bu tabir kullanıldı. Bordür çizgisinde yine mermi başlıkları bulunmaktadır. Kemal Atatürk portresinin hemen altında bir çift yaprak çelengi bulunmaktadır.
Resim-3: 1934 100 Kuruş ön yüzünün açılı çekimi. Başak ve yaprak detayları dikkati çekmektedir.
Resim-4: 1934 100 Kuruş arka yüzünün açılı çekimi. Kemal Atatürk portesinin detayları dikkati çekmektedir.
4.) 1934 100 Kuruşun Çeşitleri
1934 100 kuruşun temelde ön yüzündeki yıldızın boyutlarına göre küçük,orta ve büyük yıldız olmak üzere 3 tipi mevcuttur. Aynı zamanda bordür çizgisindeki mermi başlıklarının tipine göre de ince kısa ve kalın uzun şeklinde iki tipi mevcuttur. Bu gördüğümüz farklılıklar kalıp farklılıklarıdır ve paranın çeşitli varyasyonlarda basılmasına ve tedavül edilmesine sebep olmuştur. Küçük ve büyük yıldız tiplerini birbirinden ayırt etmek zor değilken orta yıldız ile büyük yıldızı ve aynı zamanda küçük yıldız ile orta yıldızı birbirinden ayırt etmek zordur. Bu farklılıkları deneyimli nümismatistler anlayabilmektedir. Aynı zamanda ön yüzdeki “100” sayısının da birkaç farklı varyasyonu söz konusudur. Türk nümismatik camiasında 1934 100 Kuruş ezelden beri tartışılan bir paradır. Kimi nümismatistler bu kadar fazla ayrıntı ve detaya girmeyi gereksiz görürken kimi nümismatistlerde tüm farklılıkların ortaya çıkarılması gerektiğini bunun bizim için bir zenginlik olduğunu ifade etmektedirler. Benim şahsi görüşüm çok aşırı detaylara girmeden temel farklılıkların ortaya konulması yönündedir.
Resim-5: Ön yüzdeki yıldız boyutlarının farklılıklarına göre 1934 100 kuruşlar. Küçük,orta ve büyük olmak üzere 3 tip yıldız varyasyonu mevcuttur. [2]
Resim-6: 1934 100 kuruşları birbirinden ayırt etmek için kullanılan ölçütler. A: Yıldız büyüklüğü, B: 100 sayısının büyüklüğü, C: Yıldız ile 100 sayısı arasındaki mesafe(A ile B arasındaki mesafe), D: Yıldızın alt ucu ile paranın en dış kenarı arasındaki mesafe, E: Mermi başlıkları ve tipi. [3]
Resim-7: 1934 100 kuruştaki farklı mermi başlıkları ve yazı tipi değişikleri. Kısa ve uzun mermi başlığı olmak üzere iki fark söz konusudur. Aynı şekilde kuyruklu yazı sonlanması ve küt yazı sonlanması olmak üzere 2 çeşit de yazı tipi mevcuttur. [4]
Sonuç olarak 1934 100 kuruşun:
- 11 farklı küçük yıldız tipi varyasyonu
- 3 farklı orta yıldız tipi varyasyonu
- 5 farklı büyük yıldız tip varyasyonu
olmak üzere toplamda 19 farklı tip 1934 100 Kuruş tedavüle verilmiştir.
5.) 1934 100 Kuruşların Tedavülden Kaldırılması
1934 100 kuruşlar piyasaya sürüldükten sonra çok sayıda sahtesi üretilmiş ve sirkülasyonda dolaşmıştır. Bunun sonucunda 1937 yılında yeni 1 lira gümüş madeniler üretilmiş ve tedavüle sunulmuştur. 1941 yılında piyasada yeterince 1 liralık madeni para olduğuna karar verilerek 1934 100 kuruşların tedavülden toplatılmasına karar verilmiş ve Cumhuriyet’in ilk Latin harfli madeni parası tedavülden çıkartılmıştır.
KAYNAKÇALAR:
[1]: Anadolu Nümismatik Bülteni 25.sayı(Şubat 2019); sayfa 3
[2]: Anadolu Nümismatik Bülteni 25.Sayı(Şubat 2019); sayfa 6
[3]: Anadolu Nümismatik Bülteni 25.Sayı(Şubat 2019); sayfa 4
[4]: Anadolu Nümismatik Bülteni 25.Sayı(Şubat 2019); sayfa 7
***Para fotoğraflarının tamamı şahsi koleksiyonuma aittir. Kaynakça belirtilmeden asla kullanılamaz.
Yazan: Kadir Cesur
İlk yorum yapan siz olun