Resim Sanatında Çıplaklık ve Erotizm Olgusu: Modigliani’nin Çıplakları

Portreleri yanında nü çalışmaları ile de nam salmış bir ressam ve heykeltıraş olan Amedeo Modigliani’nin eserlerine bakıldığında Afrika ilkel sanatının etkileri göze çarpmaktadır. Sanatçının heykellerinde Afrika masklarında olduğu gibi ince yüz hatları, çukur gözler ve uzatma ile sağlanan deformasyonlar görülmektedir. Heykellerindeki bu karakteristik anlatım daha sonra ortaya koyduğu portre çalışmalarında da etkilerini göstermiştir.

Modigliani’nin resimlerini başta çağdaşları olmak üzere diğer ressamlardan ayıran özellikler portrelerindeki uzun boyun, boynun üzerine hafifçe eğilmiş bir şekilde yerleştirilmiş baş, uzatılmış oval yüz, kapalı yahut genellikle göz bebeği olmayan açık badem göz, büzülmüş dudak, uzun sivri burun ve düşük omuz gibi detaylardır.

Sanatçının portrelerindeki bu özellikler idealize edilmiş kadın figürlerinden esinlenilerek oluşturulan Rönesans dönemi Çıplak Venüs geleneğinin bir uzantısı gibi duran nü çalışmalarında da görülmektedir. Venüs betimlemelerinden farkları, barındırdıkları erotizmin mitolojik, alegorik veya anekdot bağlamdan uzak ifade edilmiş oluşudur. Başka bir açıdan Modigliani’nin nü çalışmaları natüralizm ve zarafetin sağduyulu ve dengeli bir birleşimi olmaktan çok, açık bir şekilde cinselliğiyle ortaya çıkmaktadır. Üslubu figüratif ama aynı zamanda son derece etkileyici olan nü çalışmalarında Modigliani, kadın çıplaklığını doğrudan sunarak salt resmin erotizmini vurgulamaktadır.

Modigliani’nin çıplaklarında asimetrik vücut hatlarına sahip, tenlerinin ışıltısını vurgulayan koyu renkli bir yatak örtüsü üzerinde uzanmış haldeki kadınlar yer almaktadır. Ne zengin kumaşlar, ne mücevherler, ne süslü bir arka plan kullanılmıştır. Modigliani resimlerinde mekâna ilişkin kaygıdan çok karşısındaki modelin kendisinde uyandırdığı heyecan ve düşünceleri biçimlendirme telaşı içindedir. Bu sayede çıplak figürler son derece basit geri planlar üzerine resmedildiği halde cinselliğin gücü ortaya konabilmiştir. Figürler yakından ve genellikle yukarıdan görülürler. Stilize vücutları tuvalin tüm genişliğini kaplamakta, elleri ve ayakları genellikle resim çerçevesinin dışında kalmaktadır. Yüz ifadeleri cesaret yüklüdür ve çıplaklıklarıyla övünür halde rahat tavırlarıyla dikkat çekmektedirler. Resimlerindeki çıplakların izleyiciye bakan gözleri çıplaklıklarından rahatsızlık duymadıklarını ve izlendiklerinin farkında olduklarını göstermektedir.

“Modigliani’nin çıplakları, ne orospu, ne de mazbut ev hanımı olup, aldıkları tensel zevkten utanç duymayan eşdeğerli ortaklardır. Dolayısıyla, hiçbirinin dikizlenerek bizi tahrik etme yolunda beklentisi yoktur.”

Mehmet ERGÜVEN, Pusudaki Ten, Agora Kitaplığı, 2018, İstanbul

Modigliani kadınları, erkeğin karşısında bir haz nesnesi olarak bulunmaz. Onun kadınları çoğu insan tarafından kaba, pornografik ve ahlaksız olarak nitelendirilebilir fakat bu kadınlar her şeyden önce fazlaca hüzünlü ve karanlıktırlar. Ortak noktalarından biri de hüzün olan bu kadınların, yaratıcılarının kimliğini yansıtan umutsuz bakışları taşımaya çalıştıkları şehvete gölge düşürse de erotikliklerinden bir şey kaybetmemişlerdir. Modigliani’nin çıplaklarında ciddi kışkırtıcılık görülmez, aksine çıplakları bitkin, yalnız ve dalgın bakışlıdır.

Bununla birlikte Modigliani’nin çıplaklarında kasık kıllarını açık bir şekilde betimlemesi resim sanatında bir tabunun yıkılışına önayak olmaktadır. Aynı zamanda boya konusundaki kaba kullanımı, yerleşikleşmiş bir uygulama olan pürüzsüzleştirilmiş yüzeylere ters düşmekte ve ressam bu yönüyle de farklılığını ortaya koymaktadır.

Modigliani’nin çıplakları geleneksel ve avangard unsurların birleşimi niteliğindedir. Ressamın Batı sanatının klasik estetiğini, figüratif resim geleneklerini, Afrika ve Mısır heykelciliği hakkındaki bilgisini etkili bir şekilde birleştirdiği görülmektedir. Diğer tüm resimlerinde de olduğu gibi nü çalışmaları da ekspresyonist, duygusal ve dramatik özellikler taşımakta; sanatçının iç dünyasının, hislerinin bir dışavurumu olarak tüm yalınlığı ve etkileyiciliği ile karşımıza çıkmaktadır.

Öne çıkan görsel:
Amedeo Modigliani, Arkası Dönük Uzanan Çıplak, 1917, Paris, France
Barnes Foundation, Lower Merion, PA, US 

Görsel Kaynakçası: https://commons.wikimedia.org