İçeriğe geçmek için "Enter"a basın

Saygı Duruşu: Fahrelnissa Zeid

Fahrelnissa Zeid, İslam modernizminin ve savaş sonrası Fransa’da avangardın önde gelen sanatçılarından biridir. 14 yaşında resme başlayan sanatçı işgal yıllarında Sanay-i Nefise’nin ilk kadın öğrencileri arasında yer aldı. Portleri ve romantizme yönelik çalışmaları ile bilinen sanatçı Londra, Paris, Münih, Berlin gibi bir çok sanat merkezinde çalışmalarda bulunmuştur. Yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı, nam-ı diğer Halikarnas Balıkçısı’nın kızkardeşi olan Fahrünissa Zeid, Şirin Devrim ve kendisi gibi ressam olan Nejad Devrim’in annesidir.  Bir gökkuşağı kadar rengârenk yaşayan, yalnız yaşamıyla değil, ürettikleriyle yenilikçiliğini kabul ettiren Fahrelnnissa, bir çok önemli esere imza atmıştır.

“Ben kendim de her resim yaptığımda bütün canlılarla, yani varoluşun sessiz çeşitliliğinin toplamı olan evrenle bir çeşit yek vücut olma haline girdiğimi fark ederim. O zaman kendim olmaktan çıkar, kaya ve lav püskürten bir volkan gibi, o resimleri püskürten benlikten arınmış bir yaratma sürecinin parçası olurum…” 

Fahrelnissa Zeid
İstanbul Modern Koleksiyonu / Yahşi Baraz Arşiv

Zeid’in Hayatı

1901’de Büyükada’da Şakir Paşa Konağı’nda dünyaya geldi. Kabaağaçlı Şakir Paşa’nın kızı, sadrazam Cevat Paşa’nın yeğeni, ressam Aliye Berger’in ve yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı, nam-ı diğer Halikarnas Balıkçısı’nın kızkardeşi olan Fahrünissa Zeid, ilk evliligini yazar İzzet Melih Devrim ile, ikincisini de ürdün prensi Emir Zeid ile yapmistir. Soyadını da Irak Kralı I. Faysal’ın kardeşi Emir Zeid’le evlendikten sonra aldı, Fransa’da adını Fahrelnissa imzasıyla kullanmaya başladı. Eğitimini İstanbul’da Sanayi-i Nefise Mekteb-i Alisi’nde aldı. 1924 yılında Paris’te Académie Ranson, Atelier Bissière’de devam etti.

İzzet Melih Devrim ile beraber Avrupa kentlerine seyahat etme, yazar ve entelektüellerle tanışma fırsatı buldu. Bu evlilikten Nejat ve Şirin adında iki çocuğu dünyaya geldi. Resim öğrenimini Paris’te Ranson Akademisi Stalbach Atölyesinde ve Türkiye’de Güzel Sanatlar Akademisi Namık İsmail atölyesinde sürdürdü.

İkinci evliliğini 1934 yılında, Irak’ın Ankara temsilcisi ve Irak Kralı I. Faysal’ın kardeşi olan Emir Zeid ile yaptı; bu evlilikten “Raad” adında bir oğlu dünyaya geldi. Diplomat olan eşinin görevi nedeniyle Türkiye’den ayrılan sanatçı, resim kariyerini Avrupa’nın çeşitli kentlerinde sürdürdü. İlk kişisel sergisini 1944 yılında İstanbul’da kendi evinde açtı. Bu ilk sergiyi Paris, Londra, New York, Brüksel gibi kentlerde açtığı onlarca sergi izledi. 1942’de İstanbul’da D Grubu’na dahil oldu, ancak daha o zamanlardan ayrıksı, sıra dışı yolunu çizmeye başlamıştı. Soyuta yöneldi; izleyiciyi renk, ışık, enerji ve hareketin içine çektiği kozmik ve ruhsal evrenlerin iç içe geçtiği anıtsal boyutlarda, dinamik soyut kompozisyonlarıyla zihinlerde yer etti. Yıllar sonra figüratife yönelerek ailesinin ve arkadaşlarının portrelerini çizdi. Sanatçı, 1975 yılında taşındığı Amman’da Fahrelnissa Zeid Güzel Sanatlar Enstitüsü’nü kurdu. 5 Eylül 1991’de hayatını kaybetti. Amman’da El Rağdan Sarayı Kraliyet Mezarlığı’na defnedildi.

2. Zeid’in Sanatı

Fahr el nissa Zeid, yapıtları sanatın çağdaş klasiklerinin çok dışında geçmişin anıtsallığını barındırmakta, İslami iradeyi temsil etmektedir. Sanatçı 1940’larda karmaşık nakışlara soyut yorumlar getirmiştir. 1950’ler sanatçının eserlerinin anıtsal ifadeye ulaşmayı başarmıştır. 70 ve 80’li yıllar son dönem çalışmalarıdır. Sanatçı bu dönemlerinde figüratif üsluba dönmüş, portreler dizisi yapmıştır. Sanatçının soyut çalışmaları kadar Nü’leri, doğa görünümleri, iç mekan ve portre çalışmaları da etkileyici ve tazedir. Londra’da Institute of Contemporary Arts’ta kişisel sergi açan ilk kadın sanatçı oldu. Sanat kariyeri boyunca Avrupa, ABD ve Ortadoğu’da elli kadar sergiye ve bienallere katıldı. Zeid’in resimleri Paris Modern Sanat Müzesi, New York, Cincinnati, Edinburgh ve Pittsburgh’daki müzeler, İstanbul Resim ve Heykel Müzesi, İstanbul Modern, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Mathaf: Arap Modern Sanat Müzesi de dahil olmak üzere birçok müze ve özel koleksiyonda yer almaktadır.

“Bir başyapıt oluşturabilmek için, önce tüm varlığınızı onun içine yerleştirmelisiniz.”

Fahrelnissa Zeid

Belli başlı kişisel ve karma sergileri şunlardırFahrelnissa Zeid, İstanbul Modern; Tate Modern, Londra; Deutsche Bank Kunsthalle, Berlin (2017); Colori, GAM, Turin (2017); Post War: Art Between the Pacific and the Atlantic 1945-65, Haus der Kunst, Münih (2016); The Past, the Present, the Possible, 12th Sharjah Biennial, Sharjah (2015); Tuzlu Su, 14. İstanbul Bienali (2015); Istanbul Modern – Bahrain, Bahrain National Museum (2013); Forever Now: Five Anecdotes from the Permanent Collection, Arab Museum of Modern Art, Doha (2012); Yeni Yapıtlar Yeni Ufuklar, İstanbul Modern (2009); Istanbul Next Wave, Martin Gropius Bau, Berlin (2009); Retrospektif – Fahrelnissa ve Nejad: Gökkuşağının İki Jenerasyonu, İstanbul Modern (2006); The Centenary of Fahrelnissa Zeid, Darat al Funun, Amman (2001); Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Sanat Galerisi, Ankara (2001); Üçü Bir Arada: Fahrelnissa-Aliye-Füreya, Yapıkredi Kazım Taşkent Sanat Galerisi, İstanbul (2001); Arab Women Artists, Boston, Atlanta, Miami; National Museum of Women in the Arts, Washington, D.C. (1994); Retrospective, Royal Cultural Center, Amman (1983); Galerie Aujord’hui, Palais des Beaux Arts, Brüksel (1956); Recent Paintings by Fahrelnissa Zeid, Institue of Contemporary Art, Londra (1954); Salon des Réalités Nouvelles, Paris (1948); Kişisel Sergi, Ralli Apartmanı, İstanbul (1945); 11. “d Grubu” Sergisi, İstanbul (1944).

KAYNAKÇA:

www.beyazart.com
www.hurriyet.com.tr
www.bbc.com
dirimart.com

İlk yorum yapan siz olun

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir