Varoluş Maceramızda Müzik

Yazan: İdil Güney Şimşek

Bir müzik eserini oluşturan başlıca unsurlar; besteci, müzik yapıtı, icracı/yorumcu, dinleyici ve toplum iken; müziği ekonomik, politik, teknolojik, kültürel gelişmelerden ve toplumsal dönüşümlerden bağımsız ele almak mümkün değildir.

O nedenle öncelikle mekanik saatin olmadığı bir döneme doğru kısa bir yolculuğa çıkmaya ne dersiniz?

Öyle bir döneme gideceğiz ki bu dönemde zamanın belirleyicisi toprak, yer. Ulaşım ve teknoloji alanındaki gelişmeler henüz yaşanmamış ve toplumlar ekim, hasat, yağış gibi unsurlara göre zaman-mekân ilişkisini kuruyorlar. Tekrar eden doğa döngülerine dayanan döngüsel bir zaman anlayışı söz konusu. Toplumbilimci Giddens’a göre “ne zaman” sorusuna “nerede” eşlik ediyor. 

Şimdi yavaş yavaş bu dönemden çıkalım ve tarım toplumundan modern topluma geçelim. Bu dönemde sanayi devrimi ile üretim güçlerinin temel belirleyici olduğu yeni mekânsal sistemlerin meydana geldiğini görüyoruz. Standart zaman biriminin ortaya çıkmasıyla yere bağlılık azalıyor ve maddi, somut olan topraktan soyut, düşsel olana doğru evrilen bir mekân algısı oluşmaya başlıyor.  Modern zaman düzenlemesi ise döngüsel olmaktan çıkarak doğrusal, kesintisiz bir hal alıyor ve önümüze geçmiş-şimdi-gelecek çizelgesini koyuyor.

Sanayi sonrası döneme geldiğimizde ise “her şeyin her yerde, her yerin her yerde ve(ya) her zaman olabileceği” yepyeni bir hayata merhaba diyoruz.

Antropolog ve coğrafyacı Harvey’in “Zaman-Mekân Sıkışması” terimi ve “Küresel Köy” olgusu ile tanışıyoruz. Kapitalist hayat hızının arttığı; mekânsal duvarların yıkıldığı, parçalandığı ve dönüştüğü enformasyon toplumunda zaman da artık süreksiz ve parçalı bir hale geliyor. İşte, zaman-mekân sıkışması denilen kavram da tam olarak bireyin kendini tanımladığı zaman ve koordinatlardaki belirsizliğe, kaymaya ve dolayısıyla algısını etkileyen duruma işaret ediyor.

Herhangi bir aidiyet duygusu duymaksızın içinden geçip gittiğimiz yapılar: Yok- mekânlar.

Antropolog Augé’nin tanımlamasıyla dönemin temelini non-lieu, Türkçe çevirisiyle “yok-mekân” oluşturuyor. Yok- mekânlar, bulundukları coğrafya ile sosyal, kültürel, fiziksel bağları kopmuş, süreklilik ve bütünlük arz eden bir kimliğe sahip olmayan, zamanın anlık yaşandığı, tarihselleşemeyen dolayısıyla bireyin benimsemesinin ve kalıcı bir bağ kurmasının mümkün olamadığı yapılara dikkat çekiyor.

Peki, yerimizin yurdumuzun olması ve zamansallık kavramı, varoluşumuzu anlamlandırabilmek için ihtiyacımız olan güven sisteminin olmazsa olmazları değil midir?

Bu noktada bir nevi sınırların yok olmasıyla birlikte güven sistemimizin çöktüğünü söylemek ve de belirsiz anlardan oluşan hızlı, akışkan bir toplumda kimi zaman haz verici kimi zamansa tedirginliğe sürükleyici bir maceranın içine düşmüş, yersiz yurtsuz varoluş mücadelesi veren bireylere dönüştüğümüzü söylemek yanlış olmayacaktır.

O halde kitle çağındaki varoluş maceramızda müzikle buluşabiliriz.

Müzik, günümüzde büyük ölçüde mekânsal ve varoluşsal sürekliliği sağlayan yapısı ile tutunduğumuz kurtarıcımız olmuştur diyebiliriz.

Müziğin kamusal ve özel alandaki işlevine geçmeden önce kısaca ontolojik yapısına değinmemiz gerekirse; müzik, diğer ses kaynaklarından farklıdır çünkü seslerden oluşan maddi (real) yapıya ve aynı zamanda duygu, anlamlardan oluşan tinsel (irreal) bir yapıya sahiptir. Komplekstir. Bununla beraber müziğin yalnız tinsel yapısına yahut seslerden yani titreşimlerden oluşan maddi yapısına dikkat çeken kuramcılar da mevcuttur.

Bizim altını çizmek istediğimiz nokta; müziğin kendine özgü yapısıyla zamana, mekâna, hayallere ve anılara etki edebilecek güçte olmasıdır. Sosyolog Ergur’un ifadesiyle bu durum müziğin, bütün sanatlar içinde en “sızan” özellikte olmasıyla açıklanabilir.

Hatırlayalım, insan çevresiyle etkileşimde bulunan, dış dünyayı algılama ve anlamlandırma süreçlerinden geçen bir varlıktır. Birey olarak aslında müzikle etkileşime gireriz, kurduğumuz ilişki bağlamında müziğe anlamlar yükleyebilir, bir keşfe çıkabilir ve büyülü anlar yaşayabiliriz.

Müzikolog Schering, “Bütün sanatlardan o (müzik), en fazla toplum kurucu güce erişmiştir.” ifadelerine yer vermiştir.  

Müzik, hayatın her alanında ve her yerdedir. Burada düşünmemiz gereken müziğin her yerdeliğinin günümüz toplumundaki olası işlevleridir.

Kafelerde restoranlarda, asansörlerde tuvaletlerde çalan müzikle başlayalım. İşlevi dış sesleri bastırmak, tedirgin edici sessizliği yok etmek midir?

Gün boyu açık ofiste çalan müzikle devam edelim. Herkesin farklı müzik beğenisi olabilecekken tüm çalışanları motive etmek gibi bir işlev yükleyebilir miyiz?

Bir de yürürken taktığımız kulaklıklarımızdaki müziği duyalım. Müziksiz yapamamak mıdır? Bir çeşit izolasyon mudur? Yoksa kalabalığın içinde kendi mikro alanımızla var olmamızı sağlayan yeni tip bir sosyalleşme biçimi midir?

Peki ya arkadaş buluşmalarımızda sohbetin altında akan müzik? Gerçek bir müzik dinleme pratiği midir?

Ve son olarak, tek bir tuşla istediğimiz an, istediğimiz şekilde başlatıp, durdurup sonlandırabileceğimiz parmaklarımızın ucundaki müzik?  Büyülü bir deneyim midir?

Kısmen hepsine, belki kimisine ve nicesine evet/hayır diyerek derinleştirebileceğimiz pek çok işlev yüklenmiştir müziğe. Fark etmemiz gereken müziğin kendi bağlamından uzaklaştığı gerçeğidir.  Kimi zaman ideolojik bir aygıt, kimi zaman bir pazarlama aracı, kimi zaman ise fon müziği halini alan müzik; her an her yerdeliği ile günümüzde yitirdiğimiz zaman-mekân unsurunu inşa etmemizi sağlayan bir işlev üstlenmiştir artık.

Ve evet, yersiz yurtsuz varoluş maceramızda bize zamansallığı hatırlatan; akışkanlığın, parçalanmışlığın içinde kuşatıldığımız tedirginlik, sıkkınlık, haz arayışı, güvensizlik, boşluk gibi duygularla bir dereceye kadar mücadele etmemizi sağlayan kurtarıcımız olmuştur. Kurtarıcımızı fark edip kendisini dinlemeye, özüyle buluşmaya ve birbirimizi anlamaya hazır mıyız? Müzikle, sevgiyle.