Bugün doğmuştu: Franz Kafka (Mıntıka Temizliği – 1)

Yazan: Yekta Majiskül

Franz Kafka 1883’te bugün doğmuştu. Minik kâğıtlara aldığı notlar bile basıldı, sıradan mektupları hatta resmi ofis yazışmaları bile milyonlarca kez okundu. Kafka’ya ilgi, kimileri için takıntı düzeyinde bağlılık öyle yoğundur ki pek az yazar için görülen bir durum gerçekleşmiştir: Sadece Kafka’nın yazdıkları değil üzerine yazılanlar da ünlendi, defalarca yeniden yayınlandı. Şöyle bir noktadayız: Kafka yorumları üzerine yorumlar yapılıyor. Yayıncılık jargonuyla “ikincil literatür” asıl eseri katbekat aşmış durumda.

Kafka metinleri incelenirken kullanılmayan yöntem kalmamış olabilir, öyle hızlı çoğalıyorlar ki hepsine hâkim olup kesin konuşmak mümkün değil. Ruhbilimsel (hem de birkaç ayrı tarzda!), toplumbilimsel, siyasal, dinbilimsel… Bunlar ve başka yöntemlerle yapılan incelemelerde varılan yargıların hemen hepsi belli bakımlardan doğru olmakla birlikte bir açıdan ama en önemli açıdan sorunludur. Çünkü Kafka’yı anlamak, çözmek ve okuyucuya “altın anahtar” sunmak iddiasındadır. Kafka çevirilerine ömrünü adamış Kâmuran Şipal’in bir sohbetinde dediği gibi: “Kafka’yı kesin olarak anladım diyen kişi, eğer yalancı değilse, idrak tarafı epeyce zayıftır.”

Elbette doğal, bu zengin (belki gereğinden çok zengin) yorum silsilesi içinde Kafka’nın kendisi gözden kaçıyor. Kanımca Kafka okumalarında, peşi sıra metin incelemelerinde biraz olsun temiz bir bakışa sahip olmak için ünlü yazarın yaşamöyküsünü bilmek şart. Ne yazık ki, metin yorumlarında yaşananlardan daha büyük sorun tam da bu noktada beliriyor.

Kafka kitaplarının önüne yerleştirilen en kabadayı üç paragraflık yaşamöyküleri indirgemeciliğin şahikasıdır. Sanal evrende rastlayabileceğiniz bilgiler de genellikle birbirlerinden kopyalanmış ezberlere dayanır, üstelik yanlışlarla doludur. Oysa bir yabancı dile hâkim olmak gerekmez, Türkçede de azımsanmayacak kaynak kitap bulabilirsiniz – birkaçı gerçekten felaket çevrilse de!

Tahrif edilmiş bilgilerden daha büyük sorun, metinlerinden edinilmiş izlenimler üzerine Kafka’ya yapıştırılan, zaman içinde doğruluğuna kesinkes inanılan imgelerdir. Kafka okumaya, eseri üzerine düşünmeye karınca kararınca yardımı olabilir umuduyla, belli birkaç konuda bu sahte imgeler üzerine yazacağım. Amaç Kafka eserleri üzerine yorum değil, asla, önceden okuyucuyu uyarayım. Hem çerçeveyi doğru çizip sınırları aşmamak hem de atıf yaptığım büyük usta Kâmuran Şipal’in söylediklerine saygısızlık etmemek için…

Devamı var…

Fotoğraflar: Yekta Majiskül